Bez obaw o lęku

Lęk jest naturalnym stanem emocjonalnym, który pojawia się w codziennym życiu. Ma on swoje znaczenie adaptacyjne – w założeniu ma nas ostrzegać przed sytuacjami, które mogłyby nam zagrażać i przygotować do reakcji „uciekaj” lub „walcz”. Jest cenną zdolnością, której potrzebujemy.

Pojawia się pytanie: dlaczego, skoro lęk jest zjawiskiem naturalnym i potrzebnym, to jednak niektórym osobom sprawia tak duże trudności a czasami nawet uniemożliwia normalne funkcjonowanie? Dlaczego u niektórych osób jest bardziej nasilony i utrzymuje się nawet po tym, jak budząca lęk sytuacja dawno minęła?

Ludzi ze stanami lękowymi wyróżnia to, że będąc w określonej sytuacji przeważnie zawyżają poziom zagrożenia, równocześnie oceniając swoje możliwości poradzenia sobie z tą sytuacją oraz możliwość uzyskania właściwej pomocy od otoczenia jako niewystarczające. Powody, dla których niektóre osoby w taki sposób interpretują rzeczywistość mogą być bardzo różne, na ogół wskazuje się tu na interakcje różnych czynników (np. dziedzicznych, biologicznych, doświadczeń rodzinnych, późniejszych doświadczeń życiowych).

Sposób spostrzegania świata przez osobę skłonną odczuwać lęk porównać można do patrzenia na świat przy zastosowaniu filtra. Jak to rozumieć? Większość osób zna określenie „patrzeć na świat przez różowe okulary”. Mówi się tak o optymistach, ludziach, którzy skłonni są dostrzegać raczej pozytywne aspekty rzeczywistości, przy równoczesnym nie dostrzeganiu tych negatywnych. Różowe okulary można więc porównać w tym przypadku do filtra, który sprawia, że docierające do nas ze świata zewnętrznego bodźce wydają się bardziej pozytywne. Korzystając z tej metafory można sobie wyobrazić, że osoby doświadczające stanów lękowych patrzą na świat przez żółte okulary. Tak jak w ulicznej sygnalizacji świetlnej migające światło w żółtym kolorze oznacza: Uwaga!, Ostrożnie!, żółty kolor w naszych okularach sprawia, że jesteśmy bardziej czujni i skłonni postrzegać sygnały z otoczenia jako zagrażające, postrzegając jako zagrażające nawet rzeczy, które są neutralne albo bezpieczne.

Lęk może przybierać wiele form. Oto niektóre z nich:

Lęk napadowy (paniczny). Jest to napad intensywnego lęku, któremu towarzyszą objawy takie jak: skrócenie oddechu lub poczucie duszenia się, zawroty głowy lub utrata równowagi, kołatanie serca lub szybkie bicie serca, drżenie lub dygotanie, pocenie się, poczucie dławienia się, nudności lub dolegliwości żołądkowe, poczucie oderwania od własnego ciała, odrętwienie lub mrowienie, uderzenia gorąca lub zimna, ból lub dyskomfort w klatce piersiowej, lęk przed umieraniem, lęk przed popadnięciem w obłęd lub utratą panowania nad sobą. Napad paniki trwa ok kilku do kilkunastu minut i jest odczuwany przez dotkniętą nim osobę jako „nie do opanowania”, przytłaczający. Jest związany z uczuciem skrajnego przerażenia. W poznawczo-behawioralnym modelu paniki osoba taka interpretuje w sposób katastroficzny fizyczne i psychiczne objawy lęku i jest przekonana, że dzieje się z nią coś złego. Interpretacja taka powoduje nasilenie się odczuwanych symptomów i ma wpływ na powtarzalność całego cyklu.
Agorafobia (z napadami paniki lub bez). Słowo „agorafobia” oznacza lęk przed otwartą przestrzenią. Agorafobia często występuje z napadami paniki, wówczas osoba obawia się znaleźć w miejscach, z których ucieczka byłaby utrudniona lub niemożliwe uzyskanie pomocy w przypadku nagłego wystąpienia napadu paniki. Obawa dotyczy również tego, co mogą pomyśleć inni ludzie, widząc u osoby napad paniki. Najbardziej powszechną cechą agorafobii jest lęk przed przebywaniem daleko od domu a także unikanie miejsc takich jak zatłoczone miejsca publiczne, środków transportu publicznego, tuneli, mostów, itp.
Fobia społeczna. Jest związana z dużym lękiem przed negatywną oceną otoczenia, przewidywaniem zażenowania lub upokorzenia w sytuacjach, kiedy osoba wystawiona jest na spojrzenia innych osób lub występuje przed publicznością. Obawom tym towarzyszy zwykle silna reakcja wegetatywna: pocenie się, uczucie czerwienienia się, kołatanie serca, przyspieszony oddech. Osoba z fobią społeczną jest przekonana, że objawy te są widoczne dla otoczenia i postrzegane przez otoczenie jako „kompromitujące”. Lęk osoby z fobią społeczną jest dużo silniejszy niż zwyczajny lęk, jakiego doświadcza w sytuacjach społecznych większość osób i powoduje silne unikanie sytuacji społecznych (unikanie to utrudnia normalne funkcjonowanie, przeszkadza w pracy, aktywności społecznej lub w ważnych relacjach).
Fobia specyficzna. Jest to silny strach przed jednym, szczególnym rodzajem obiektu, połączony z ich unikaniem. Do najczęstszych fobii specyficznych należą: fobie przed zwierzętami (zoofobie), lęk wysokości (akrofobia), fobia przed jeżdżeniem windą, fobia przed lataniem samolotem, fobie przed wizytą u lekarza lub dentysty, fobia przed lękami i/lub błyskawicami (astrafobia), fobia przed widokiem krwi/ran.
Lęk uogólniony (GAD). To stan uporczywego lęku, który utrzymuje się przez ponad sześć miesięcy i jest związany z nadmiernym zamartwianiem się wieloma różnymi sprawami. Charakteryzuje się również obecnością takich objawów jak: niepokój, napięcie mięśniowe, trudności z koncentracją, łatwa męczliwość, drażliwość, zaburzenia snu. GAD w znaczny sposób utrudnia codzienne funkcjonowanie dotkniętej nim osoby. Przedmiotem zamartwiania się mogą być różne sprawy, a wykluczenie jednego powodu do niepokoju związane jest z szybkim pojawieniem się kolejnego.
Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne (OCD). Zaburzenie to polega na występowaniu u danej osoby natrętnych (obsesyjnych) myśli oraz zachowań przymusowych (kompulsywnych). Cierpiący na OCD mogą być przekonani, że nie wykonanie jakiejś czynności (np. umycia rąk, policzenia do 10) spowoduje nieodwracalne skutki i będzie miało tragiczne konsekwencje. Wykonywanie zachowań kompulsywnych sprawia, że osoby odczuwają coraz większy przymus ich wykonania. Do najbardziej typowych kompulsji należą mycie, sprawdzanie i liczenie.